PES Trevira CS® lifleri
Polyester lifleri, endüstriyel üretim sektöründe birçok uygulama alanında kullanılan temel sentetik liflerden biridir. Polyester lifleri çok kolay yanabilen lifler olduğu için bu liflerin güç tutuşur hale getirilmesi üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Güç tutuşur polyester eldesi için yaygın olarak uygulanan yöntemlerden biri PET polimerik zincirine fosfinik asit komonomeri dahil edilmesidir (Şekil 1.20 ve 1.21). Bu şekilde üretilen güç tutuşur polyester liflerinden biri ticari adıyla PES Trevira CS® lifidir. Sonundaki “CS”, konfor ve güvenlik anlamına gelen “comfort” ve “safety” kelimelerinden gelir (Briggs Goode and Townsend, 2011). PES Trevira CS® 1970’li yıllarda Hoechst AG tarafından geliştirilmiştir (Horrocks, 2010) ve şu anda üretimi Trevira GmbH tarafından yapılmaktadır. (Trevira Company, 2012). Trevira CS® lifleri kömürleşmeyi engeller; içeriğindeki fosfor bileşiği gaz fazında hareket eder (Horrocks, 1986; Horrocks and Price, 2001; Chapman, 2010; Deopura et al., 2008) ancak karışımları kolayca yanar (Schindler and Hauser, 2004).
Şekil 1.20. Güç tutuşur polyester polimeri (solda), PES Trevira CS® lifinin mikroskopik görüntüsü (sağda)
Şekil 1.21.PES Trevira CS® lifinin moleküler yapısı (Grand and Wilkie, 2000; Levchik and Weil, 2005)
Trevira CS® liflerine ilave edilen fosfor bileşeni polyesterin erime noktasını düşürür; böylece bu liflerle üretilmiş kumaşlar aleve maruz kaldıklarında normal polyestere göre daha çabuk büzülüp çekerler. Eğer yanma gerçekleşirse içeriğindeki fosfor bileşeni yanma bölgesi etrafında halojen bir gaz meydana getirir ve bu halojen gaz, yanmanın gerçekleşmesi için gerekli olan oksijeni keserek kumaşın kendi kendine sönmesine yardımcı olur (Bousman, 2007; Black, 1992). Kopolimerdeki % 0,6-0,8’lik fosfor miktarıyla % 28-29’luk LOI değerlerine ulaşılır (Dutikova et al., 2005).
Güç tutuşurluk bitimi uygulanmış polyester kumaşlarda zamanla kullanımdan ve yıkamalardan kaynaklanan kayıplar meydana gelirken, PES Trevira CS® liflerinde böyle bir kayıp söz konusu değildir. PES Trevira CS® lifleri kesikli olarak ve 20-3150 dtex aralığında multifilament olarak üretilir (Trevira Company, 2012).
Trevira CS® lifleri güç tutuşurluk bitim işlemleri görmüş pamuklu kumaşlara göre çok daha az toksiktirler ve klorinsizdirler (Horrocks and Anand, 2000).
Ancak Trevira CS® liflerinin termoplastik yapıları, tüm termoplastik liflerde olduğu gibi yüksek sıcaklıkta erime gösterdiklerinden kullanım alanlarını sınırlar (Çizelge 1.4) (Rowe, 2009).
Çizelge 1.4. PES Trevira CS® liflerinin ısıl özellikleri (Ülkü ve Kesimci, 2008)
|
|
Erime Sıcaklığı (Tm) °C |
Yanma Sıcaklığı (Tc) (°C) |
Limit Oksijen İndeksi (LOI) % |
|
Polyester |
257 |
508 |
21 |
|
Trevira CS ® (FR) |
247 |
540 |
26 |
Konvansiyonel kumaşlardan hazırlanmış oda
PES Trevira CS® kumaşlardan hazırlanmış oda
Şekil 1.22. PES Trevira CS® ve konvansiyonel liflerin kullanıldığı kumaşların 55 sn sonra tutuşması
Trevira CS® kumaşlar; perde, dekoratif kumaş, döşemelik kumaş, jaluzi, duvar kaplamaları, yatak takımları ve masa örtüleri gibi pek çok üründe kullanım alanı bulmaktadır (Şekil 1.22) (Trevira Company, 2012).
Trevira CS® liflerine benzer şekilde üretilen diğer ticari PES lifleri arasında Invista (Avora®) ve Toyoba (Heim®), Lenzing FR®, Lenzing, Fidion FR (Montefibre®), Brilen FR (Brilen®) sayılabilir (Scott, 2005; Pan and Sun, 2011; Döring et al., 2010).